Είναι μια πραγματικότητα και μια κοινωνία δύσκολη αυτή που ζούμε. Δύσκολη, όχι επειδή ερχόμαστε αντιμέτωποι με πολλά προβλήματα και προκλήσεις. Άλλωστε σε ποια εποχή και σε ποια κοινωνία στην ιστορία της ανθρωπότητας δεν συνέβαινε αυτό; Δύσκολη, επειδή είναι εξαιρετικά σύνθετη η κατανόησή της, η αντίληψη των παραμέτρων που την συνθέτουν, η ποικιλομορφία της. Και, όταν κάτι είναι δύσκολο, γεννά τον φόβο, δύναμη αντίρροπη του ορθολογισμού, ο οποίος κατά κοινή ομολογία είναι η πρώτη ύλη της δυτικής κοινωνίας, του σπουδαιότερου κοινωνικού επιτεύγματος της ανθρωπότητας έως σήμερα.
Αυτόν τον φόβο τον είδαμε να αποκτά και πολιτικό πρόσωπο (αρκετά και διαφορετικά πολιτικά πρόσωπα) στις πρόσφατες εκλογές. Διαμόρφωσε μια κοινωνική μάζα που εμφανώς όρθωσε ανάστημα και απαίτησε μια, κατά παράξενη και σίγουρα όχι κοινή μεταξύ όλων προσέγγιση, πορεία που με βεβαιότητα δημιουργεί εμπόδια στον δρόμο προς το μέλλον.
Φαίνεται ότι τα τελευταία αρκετά χρόνια έχουν αναδειχθεί κοινωνικοί προβληματισμοί που αποκλίνουν από τα δεδομένα των παλαιότερων ετών. Αυτά προσεγγίζονταν μέσα από μια εξαιρετικά απλουστευτική προσέγγιση του ιδεολογικού διπολισμού «αριστερά-δεξιά», ο οποίος αλαζονικά περιφρονούσε τον κεντρώο χώρο ως απολιτίκ και ως δημιούργημα του «συστήματος» εύκολα χειραγωγήσιμο. Ωστόσο, τα ζητήματα που αφορούν την κοινωνία σήμερα και πολύ περισσότερο τους νέους δεν προσεγγίζονται εύκολα μέσα από το δίπολο αυτό. Γιατί όσο και αν η κλιματική αλλαγή είναι αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης καπιταλιστικής λογικής, η Κίνα δεν συμβάλλει λιγότερο στη ζοφερή κλιματική πραγματικότητα. Τα ζητήματα κοινωνικής ορατότητας της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας δεν έχουν ιδεολογικό πρόσημο που να αφορά άμεσα τον ιστορικό διπολισμό. Ούτε το κίνημα #MeToo αφορά μόνο τον δυτικό κόσμο, παρότι σε αυτόν αναπτύχθηκε, λόγω και της μεγαλύτερης δυνατότητας που δίνει για διεκδικήσεις κοινωνικού χαρακτήρα. Βία κατά των γυναικών και έμφυλες ανισότητες αναπτύσσονται σε όλον τον κόσμο και η διαχείρισή τους δεν μπορεί να περιοριστεί στην αναζήτηση λύσεων σε ιδεολογικές συνταγές, καθώς απαραίτητη είναι η προσφυγή στην επιστήμη.
Η παγκοσμιοποίηση, δεδομένο και κινητήριος δύναμη της εποχής μας, διαμόρφωσε νέους προβληματισμούς. Σε μεγάλο βαθμό πηγάζουν από την κοινωνική πραγματικότητα της μετανάστευσης, ελεύθερης και μη, από και προς κάποια χώρα, διαμορφώνοντας μια νέα μορφή ρατσισμού με το όνομα νατιβισμός. Σίγουρα, όμως, άνοιξε τους ορίζοντες και, γιατί όχι, τα μάτια των ανθρώπων, οι οποίοι αναζητούν το μέλλον τους χωρίς τον περιορισμό των εθνικών συνόρων, κάτι που σαφώς έχει επιπτώσεις και στις εθνικής φύσης αντιλήψεις και ιδέες.
Τη συνθετότητα των κοινωνιών διόγκωσε η πανδημία, θέτοντας νέα ζητήματα, νέες πραγματικότητες και νέους φόβους στο τραπέζι. Η απόλυτη ψηφιοποίηση έφερε στο προσκήνιο τόσο το ζήτημα της διασφάλισης της ιδιωτικότητας και της διαχείρισης των προσωπικών -και όχι μόνο- δεδομένων όσο και της νέας μορφής που έχει λάβει η κοινωνική ζωή. Συνέβαλε επίσης στον ψηφιακό μετασχηματισμό πολλών πτυχών της εργασίας. Κυρίως, όμως, διαμόρφωσε και μια εξ ολοκλήρου νέα τάξη εργαζομένων, που φαίνεται ότι αποκτά σαφή και όχι ευκαιριακή υπόσταση: οι εργαζόμενοι από το σπίτι αλλά και οι digital nomads. Η ιδιαιτερότητα της τάξης αυτής είναι ότι είναι δύσκολο να οργανωθεί σε σωματεία, για τα οποία σε μεγάλο βαθμό δείχνει και να αδιαφορεί, δίνει μεγάλη σημασία στον ωφέλιμο χρόνο που μπορεί να διασφαλίσει για προσωπικές απολαύσεις και αντιμετωπίζει προβλήματα με περισσότερο ατομική φύση. Ακόμα και το πρεκαριάτο, δύσκολα μπορεί να οργανωθεί στη βάση μια κοινής επιδίωξης.
Πέρα από την ψηφιοποίηση αναδείχθηκε και η σημασία της επιστήμης -και τα όρια των ανοχών της κοινωνίας απέναντί της. Αφενός αναφέρομαι στον υποχρεωτικό εμβολιασμό κατά της Covid19 και τα πολλαπλά κινήματα, ετερόκλητα και κάπως τρελούτσικα, που αναπτύχθηκαν εναντίον του. Ήταν ένα κοινωνικό τεστ, αλλά όχι όπως κύκλοι συνωμοσιολόγων το αντιλήφθηκαν. Αφορούσε τον βαθμό της εμπιστοσύνης μας στην επιστήμη, η οποία είναι και θα είναι η σταθερή βάση της κοινωνίας στην επιδίωξή της να προοδεύσει και να επιλύσει τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Αφετέρου αναφέρομαι στην Τεχνητή Νοημοσύνη (με το περίφημο ChatGPT να είναι ένα μικρό κομμάτι της μόνο) και στον παραλυτικό τρόμο που έχει προκαλέσει σε πολλούς. Ένας τρόμος που κυμαίνεται από το ήπιο μέρος («θα χάσουμε τη δουλειά μας», «θα κυριαρχήσει η προπαγάνδα») μέχρι το έξαλλο («θα βιώσουμε την τυραννία των ρομπότ»). Μόνο που ο τρόμος δεν θα εμποδίσει την επιστημονική πρόοδο ούτε και την εισαγωγή της στην καθημερινότητά μας.
Εκτενής η εισαγωγή και σύντομο το κυρίως θέμα, ίσως επειδή χωρίς την πρώτη δεν θα υπήρχε ανάγκη για το δεύτερο. Στις εκλογές της 25ης Ιουνίου είδαμε τη δυνατότητα που έχουν ο φόβος και το συγκοινωνούν δοχείο του ο ανορθολογισμός να δημιουργούν θηρία. Γιατί σε μεγάλο βαθμό από αυτά τα φοβικά στρώματα της κοινωνίας άντλησαν δυνάμεις κόμματα που βρίσκονται στο περιθώριο του ορθολογισμού, όπως η ΝΙΚΗ (δεν γνωρίζω αν είναι αρχικά) η Ελ. Λύση και πολλά μικρότερα κόμματα που κινήθηκαν γύρω στο 0.5%. Ήταν η σύγχρονη εκδοχή της αντισυστημικής ψήφου που είχε όχι πολιτικά αλλά κοινωνικά και ακαδημαϊκά κατά βάση χαρακτηριστικά. Τα αντιεμβολιαστικά κινήματα και η παράλογη ρητορεία, που κινήθηκε από τη θρησκόληπτη συνωμοσιολογία μέχρι την άσκηση αντικαπιταλιστικού ακτιβισμού, γέννησαν τα εκτός λογικής επιχειρήματα κατά του επιστημονικού λόγου, ένα παραλήρημα που στηρίζονταν σε διαστρεβλώσεις της έννοιας της ελευθερίας. Η φοβικότητα προς τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και η απαξίωση όρων με σαφές κοινωνικό περιεχόμενο, όπως η «γυναικοκτονία», ανέδειξαν τη φοβία που γεννά η αμφισβήτηση της κυριαρχίας του κοινωνικού φύλου και η αποδοχή της φυσιολογικής σεξουαλικής ποικιλότητας στην κοινωνία. Η στάση προς το υπαρκτό μεταναστευτικό ζήτημα ανέδειξαν δύο εξωλογικές πτυχές, μια απάνθρωπη που συνοψίζεται στο «αφήστε τους να πνιγούν» και μια ανθρωπιστική ωστόσο αφελή ή, παραδόξως για τις αριστερές της καταβολές, ευαγγελική: αυτή του «no borders» και του «ξένος ἤμην και συνηγάγετέ με». Στο πλαίσιο αυτό της άρνησης της πραγματικότητας που κλονίζει τα έως προχτές -και όχι σήμερα- δεδομένα της ζωής μας, ακόμα και η κλιματική αλλαγή αμφισβητείται, ως προπαγάνδα της «Νέας Τάξης Πραγμάτων», όρος φιλόδοξος και εντυπωσιακός, του οποίου το περιεχόμενο κανείς δεν μπορεί να ορίσει.
Δεν έκανα λόγο για τους «Σπαρτιάτες». Όταν η κινητήριος δύναμη του όποιου και της όποιας ψηφοφόρου είναι το μίσος και πολιτικό του μέσο η βία, τα λόγια στερεύουν. Δυστυχώς, εδώ δεν μιλάμε για κόμμα με χαρακτηριστικά που μπορούν να αναλυθούν, όσο για ανθρώπους του κοινωνικού περιθωρίου που περίμεναν το σύνθημα να βγουν από το σκοτάδι τους.
Κοινή συνισταμένη όλων των ανωτέρω κοινωνικών δυνάμεων δεν είναι η ιδεολογία, ούτε μπορούν οι παρατάξεις που τα εξέφρασαν να χαρακτηριστούν με τους όρους «δεξιά» και «αριστερά», όχι με βάση το κλασικό τους περιεχόμενο. Ακόμα και ο όρος «συντηρητικό κόμμα» ελάχιστα κοινά έχει με ό,τι όριζε στο πρόσφατο ακόμα παρελθόν. Κοινό γνώρισμα των ψηφοφόρων τους είναι ότι αδυνατούν να καταλάβουν τον κόσμο στον οποίο ζουν και, φοβούμενες/οι το μέλλον, επιζητούν είτε την επιστροφή στο παρελθόν είτε την αταραξία, την αποφυγή του κλονισμού όσων θεωρούν δεδομένα. Μόνο που η βάση της εξέλιξης δεν στηρίζεται στην αταραξία ούτε στον φόβο, πόσο μάλλον στο μίσος και τη βία.
Γράφοντας τις σκέψεις αυτές, ωστόσο, μια αισιόδοξη σκέψη διαμορφώθηκε. Όντως είναι ηχηρό αυτό το κομμάτι της κοινωνίας που νιώθει μια παράλογη και ανερμήνευτη έλξη προς το σκοτάδι. Ωστόσο, όσο και αν παρουσιάζεται ως μεγάλο πρόβλημα, δεν έχει ούτε τη δυναμική ούτε το κοινωνικό μέγεθος που έχει το κοινωνικό κέντρο που μοιράστηκε εν πολλοίς και για διάφορους λόγους στα τρία πρώτα κόμματα. Και σε αυτήν τη νέα ιδεολογική σύγκρουση που διαμορφώνεται, που απλουστευτικά εδώ αποδίδω με πυρηνικά στοιχεία τον ορθολογισμό και τον ανορθολογισμό, νικητής είναι με βεβαιότητα ο πρώτος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου