Άνθρωποι και μιζεράνθρωποι

Είναι εντυπωσιακό πόσο λίγα αρκούν στον άνθρωπο για να χαμογελάσει. Μια εικόνα, μια στιγμή, μια σκέψη, μια στιγμιαία αλληλεπίδραση, μια αυθόρμητη κίνηση, μια κουβέντα αρκούν για να προκαλέσουν μια, φευγαλέα έστω, αίσθηση ευδαιμονίας, μια στιγμή ανερμήνευτης ευτυχίας.

Πριν δυο χρόνια δεν είχα αντιληφθεί ποτέ, δεν είχε χρειαστεί άλλωστε, πόσο σημαντικό είναι να βλέπεις το πρόσωπο των ανθρώπων στον δρόμο, να πέφτει το βλέμμα σου πάνω στον άγνωστο. Το θεωρούσα κάτι δεδομένο, κάτι φυσικό. Συχνά μάλιστα περπατούσα, φροντίζοντας το βλέμμα μου να μην πέσει πάνω στον τυχαίο διαβάτη, κάτι σαν μια άσκηση διακριτικότητας. Όχι πια. Τώρα, το ομολογώ, επιδιώκω να βλέπω όποτε μπορώ τα πρόσωπα των διαβατών, τα ιδιαίτερά τους χαρακτηριστικά, την έκφραση των προσώπων τους. Με ελκύει το χαμόγελο της κάθε άγνωστης περαστικής και του κάθε τυχαία διερχόμενου από το πλάι μου. Φοβάμαι ότι κάποιες φορές έχω υποπέσει στην αδιακρισία. Το φοβάμαι, αλλά δεν ντρέπομαι. Μου είχε λείψει να βλέπω τα πρόσωπα των ανθρώπων. Ενάμιση χρόνο βυθισμένοι στην καραντίνα και την (αυτο)απομόνωση χάσαμε πολλά, αλλά κυρίως χάσαμε την εξοικείωσή μας με τη φυσική παρουσία των συνανθρώπων μας. Και μέσα από τη σταδιακή επάνοδό μας στην κοινωνική ομαλότητα μπορούμε και εξερχόμαστε από το γκρίζο των ημερών που πέρασαν.

Δεν τρέφω αυταπάτες. Γνωρίζω ότι ο κορονοϊός δεν ανήκει στο παρελθόν. Τα εμβόλια είναι το πρώτο μεγάλο χτύπημα που επιτύχαμε, ωστόσο χρειαζόμαστε και άλλες νίκες. Γνωρίζω ότι τον χειμώνα ίσως χρειαστεί η ανθρώπινη επαφή και πάλι να περιοριστεί -ελπίζω όχι τόσο σκληρά όσο τα προηγούμενα δύο χρόνια- και ότι η μάσκα θα καλύψει και πάλι τα πρόσωπά μας σε βαθμό μεγαλύτερο από τον τωρινό. Ωστόσο, ελπίζω. Ήταν μια λέξη που κάποια στιγμή το περιεχόμενό της φάνταζε να πηγάζει από τις διηγήσεις του παρελθόντος. Όχι πια.

Το μεγαλύτερο κέρδος της τελευταίας διετίας ήταν η δυνατότητά μας να διακρίνουμε αυτούς που βολεύτηκαν στη μιζέρια της, που -ακόμα χειρότερα- επένδυσαν σε αυτήν. Αυτούς που δεν φοβούνται το γκρίζο που μας περιβάλλει, αλλά το βλέπουν ως μια βολική φενάκη των επιδιώξεων ή της αδράνειάς τους. Σαν να είναι σαπρόφυτα, τρέφονται από τη μιζέρια, τον φόβο, την ανασφάλεια, τη δυστυχία. Δεν είναι λίγοι, δυστυχώς. Είναι κάποιοι που αρέσκονται να τεντώνουν τον δείκτη του χεριού τους, να δείχνουν τους άλλους, τους «αδιάφορους», τους «ανώριμους», τους «υπεύθυνους», που αποζητούν να ρίξουν τους «υπαίτιους» στην πυρά, να ικανοποιήσουν το λαϊκό αίσθημα για απόδοση ευθυνών. Είναι αυτοί που θεωρούν ότι πάντα φταίνε «οι άλλοι», οι όποιοι άλλοι. Αλλά είναι και οι ίδιοι που στην πρώτη ευκαιρία, όταν τα φώτα δεν είναι στραμμένα πάνω τους, θα αδιαφορήσουν για το περίφημο «κοινό καλό» και την «κοινή λογική». Αλαζόνες, έτοιμοι να δικάσουν αλλά και έτοιμοι να κάνουν επίδειξη της ανωτερότητάς που θεωρούν ότι τους διακρίνει. Μίζεροι κριτές, αυτοεξαιρούμενοι από το κοινωνικό σύνολο.

Ο φόβος ήταν -και παραμένει- το πιο ισχυρό συναίσθημα της περιόδου που διανύσαμε και εξακολουθούμε να διανύουμε. Και δεν είναι λίγοι αυτοί που προσπάθησαν να βγουν στον αφρό εκμεταλλευόμενοι το συναίσθημα αυτό και προσφέροντας εύκολες και απλές απαντήσεις. Ήταν αυτοί που στην αρχή δεν πίστευαν στον ιό: ο ιός ήταν ένα ψέμα, ήταν μια κοροϊδία να μας κλείσουν στα σπίτια μας. Στην πορεία, επειδή ο ιός αποτελούσε μια αυταπόδεικτη κοινωνική πραγματικότητα, ανασκεύασαν το τροπάριο. «Ιός υπάρχει, αλλά δεν είναι τόσο επικίνδυνος, όσο λένε». Τώρα κάνουν νέα «καριέρα» ως αρνητές των εμβολίων, επενδύοντας και πάλι στον εύλογο φόβο του κόσμου. Ωστόσο, αν ερωτηθούν για το ποια εναλλακτική βλέπουν στο αδιέξοδο που διανύουμε, εκεί δεν αισθάνονται την ανάγκη να απαντήσουν. Θέλω εδώ να είμαι σαφής: δεν αναφέρομαι σε όσους φοβούνται το εμβόλιο ή διατηρούν επιστημονικής φύσης επιφυλάξεις, οι οποίες και αυτές πλέον κάμπτονται. Αναφέρομαι σε όσους επενδύουν στην τρομολαγνεία και στη διασπορά της ψευδολογίας γύρω από το εμβόλιο και την αναγκαιότητά του, στους επιστημολογούντες κομπογιαννίτες που περιμένουν τη βουή και την αντάρα να ακουστούν.

Τρομακτικό είναι και το πολιτικό κεφάλαιο που επενδύθηκε είτε στη θριαμβολογία είτε στη στείρα αντιπολίτευση κατά την περίοδο της πανδημίας. Μια πομπώδης περιαυτολογία «για την Ελλαδίτσα που τα καταφέρνει περίφημα» και τους «Υπουργούς που δεν θα πάνε διακοπές» που προσέκρουε συχνά στις κενολογίες έμμεσης αμφισβήτησης ακόμα και της αξίας του εμβολιασμού, στην έμμεση καταγγελία περί «ξεστοκαρίσματος». Μίζερες τακτικές επιδίωξης του εφήμερου κέρδους και οι δύο. Μίζερη επίσης και η στάση κάποιων, ελάχιστων ευτυχώς, να ονειρεύονται νέα lockdowns, νέες αναστολές εργασίας, αδυνατώντας να σκεφτούν την κοινωνική καταστροφή που όλα αυτά συνεπάγονται.

Υπάρχει ένα κοινό γνώρισμα σε όλες αυτές τις προσεγγίσεις: μια ματαιόδοξη ή κενόδοξη εγωπάθεια και μια αμηχανία στη διαχείριση της επιστροφής στην κοινωνική ομαλότητα. Και μια κοινή συνισταμένη: καμιά τέτοια στάση και συμπεριφορά δεν μπορεί να προξενήσει το χαμόγελο στον δέκτη της. Κανείς δεν μπορεί να χαμογελάσει όταν στοχοποείται ως ανεύθυνος, όταν ακουεί τρομολαγνικές ψευδοεπιστημονικές αναλύσεις, όταν βλέπει τη ζωή του να γίνεται όχημα πολιτικής προπαγάνδας, όταν ακούει κόσμο να ονειρεύεται έμμεσα την καταστροφή μας.

Είναι, όμως, η πλειονότητα της κοινωνίας αυτή που θα χαράξει τον δρόμο και πάλι. Αυτή που αισθάνθηκε να χάνει τη γη κάτω από τα πόδια της και πάλεψε να την επαναφέρει, αυτή που φοβήθηκε αυτό το ξαφνικό γκρίζο περίβλημα που τύλιξε τις ζωές μας και έδωσε -και συνεχίζει να δίνει, από το κάθε πιθανό πόστο- τη δική του, αθόρυβη συχνά, μάχη ενάντια στον φόβο, τον παραλογισμό, τη μελαγχολία. Και, περπατώντας στον δρόμο, είναι εύκολο να τους διακρίνεις, αν κοιτάξεις τα πρόσωπά τους: είναι αυτοί που αδημονούν να χαμογελάσουν και πάλι.

δημοσιεύτηκε

Ο ορθολογισμός στη εποχή της πανδημίας και των εμβολίων

 Η πληροφορία που διακινείται στην εποχή μας είναι χαώδης. Κείμενα, βίντεο, εικόνες, γραφήματα, γελοιογραφίες, «memes» και άλλα πολλά συνθέτουν ένα σύνολο που είναι δύσκολο να προσπελαστεί από τον μέσο άνθρωπο. Η διαχείριση της πληροφορίας και η διάκριση αυτής που στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα από αυτήν που στηρίζεται σε τυχαία δεδομένα και από αυτήν που δεν στηρίζεται σε κανένα δεδομένο αποτελούν την πρόκληση της εποχής μας και την πόρτα προς το μέλλον. Η δε διαχείριση αυτή σε συνθήκες κοινωνικού παροξυσμού, όταν και κάθε επιτήδειος επιδιώκει να θολώσει τα νερά μόνο και μόνο για να κάνει «το κομμάτι του», είναι πέρα από ιδιαίτερα δύσκολη και ένα στοιχείο  που φανερώνει τον βαθμό ωριμότητας μιας κοινωνίας. Δείχνει το βάθος στο οποίο έχουν φτάσει οι ρίζες του ορθολογισμού.

Το μίσος

Από τη μία μεριά, ενταταλμένα «όργανα της τάξης» για τη διαφύλαξη της ασφάλειας του πολίτη χτυπούν και απειλούν αδιακρίτως -ιδιαίτερη περί της τάξης αντίληψη, αλήθεια! Από την άλλη μεριά, ένα τσούρμο από θραύδειλα τσογλάνια ορμά σαν κοπάδι από λυσσασμένες ύαινες σε ένα πεσμένο αστυνομικό -τι επαναστατική ανδρεία! Στη μέση μια κοινωνία αμήχανη, φοβισμένη, εξαντλημένη παρακολουθεί τις εξελίξεις, θέλοντας να φωνάξει μα αδυνατώντας να βγάλει έστω έναν ψίθυρο. Στην κορυφή μια πολιτειακή ηγεσία που ενδιαφέρεται μόνο για την επικοινωνιακή διαχείριση και επιχειρεί με γενικεύσεις, συμψηφισμούς και έναν ανόητο κυνισμό να υπεραπλουστεύσει συνθηματολογικά τα πράγματα. Βοηθάει και η αντιπολίτευση σε αυτό, με τις εντυπωσιακές της ρητορικές εμπνεύσεις -νέα προσθήκη στο ρητορικό της οπλοστάσιο ο όρος «Χρυσοχουντίδης». Δεν μπορώ να πω, αν τον είχε φανταστεί 16χρονος θα ήταν ευρηματικός. Τώρα για πρώην Υπουργό, τα σχόλια περιττεύουν... Και υπόβαθρο όλων μια ασταθής κοινωνική πραγματικότητα που φαντάζει αδιέξοδη και προεξοφλεί μελλοντικές αναταράξεις.

Η «κανονικότητα» και άλλα φανταστικά τέρατα της εποχής μας

 Είχατε προσπαθήσει ποτέ με όλες σας τις δυνάμεις να γίνετε δεκτή/ός σε ένα «άντρο ανομίας»; Σχεδιάζατε ποτέ να περάσετε ένα όμορφο σαββατόβραδο σε ένα μπαρ στο «άβατο των Εξαρχείων»; Αντιληφθήκατε ποτέ ότι, κλεισμένοι μέσα στο αυτοκίνητό σας κάπου στη Λεωφόρο Κηφισίας, μπερδεμένοι μέσα στους λαβυρίνθους της ελληνικής γραφειοκρατίας και απογοητευμένοι από την κομματοκρατία, βιώνατε την «κανονικότητα»; Όταν η πανδημία μπήκε στη ζωή σας, επισκεφθήκατε ποτέ κάποιον φίλο ή κάποια φίλη σας για να συμμετάσχετε σε ένα ξέφρενο και ανεύθυνο «κορονοπάρτι»; Και σκεφτήκατε ποτέ ότι είστε απόλυτα υπεύθυνοι που η επιστροφή στην «κανονικότητα» καθυστερεί, καθώς δεν επιδεικνύετε την αρμόζουσα για την εποχή «ατομική ευθύνη»;

Το εμβόλιο, ο θρίαμβος αυτός του επιστημονικού ορθολογισμού

 Η αρχή κάθε χρονιάς είναι πάντα ένα ορόσημο. Συμβατικό, αλλά σίγουρα σημαντικό. Όλοι μας αναλογιζόμαστε, συνειδητά ή ασυνείδητα, τον χρόνο που πέρασε, τους στόχους που υλοποιήθηκαν, τις στιγμές και τις εμπειρίες που μας προσέφερε. Όλα αυτά που έμελλε να γίνουν η σκευή του ίδιου μας του εαυτού. Νομίζω δεν υπάρχει έστω ένας άνθρωπος που τις ημέρες αυτές δεν στρέφει το βλέμμα του προς το παρελθόν, αναπολώντας τις στιγμές που πέρασαν και χάθηκαν. Γιατί ο χρόνος, τουλάχιστον όπως τον βιώνουμε και τον αντιλαμβανόμαστε, πάντα κινείται ευθύγραμμα σαν ένα βέλος σύμφωνα με τον Eddington. Ο χρόνος είναι μη αναστρέψιμος, τα πάντα περνάνε και τίποτα δεν μπορεί να γυρίσει πίσω.

Κορονοϊός: Ας αφήσουμε τα «ψεκάσματα», ας περάσουμε στη διαχείριση

 Παράξενη περίοδος, αδιαμφισβήτητα. Όπου και αν κοιτάξεις γύρω σου, ό,τι και αν σκεφτείς, οι διαφορές με το μόλις πρόσφατο παρελθόν είναι χαώδεις. Στα απαραίτητα εφόδια της καθημερινότητας έχει προστεθεί η μάσκα, απόβλητα από τις συνήθειές μας είναι η αγκαλιά, το φιλί, ο θερμός χαιρετισμός. Η συνήθης  εγκαρδιότητα (ειλικρινής ή όχι, μικρή σημασία έχει) και ο αυθορμητισμός έχουν δώσει τη θέση τους στην απόσταση ασφαλείας. Χτυπήματα γερά στη νοοτροπία της χώρας μας όλα αυτά. Και σαν να μην έφταναν, κλειστή και πάλι η εστίαση, στοιχείο δομικό της κουλτούρας, της ζωής μας αλλά και του κοινωνικού μας ιστού. Κάτι από την Ελλάδα που ξέρουμε έχει χαθεί Τώρα ειδικά, που η μέρα όλο και μικραίνει, οι ψηφίδες αυτής της νέας πραγματικότητας, της -ας ελπίσουμε- προσωρινής, όλο και μοιάζουν με συνθήκες εγκλεισμού.

Κορονοϊός: είναι οι στιγμές που ζούμε ιστορικές;

Είναι γνωστό ένα ρητό των Κινέζων: «είθε να ζήσεις σε εποχές ενδιαφέρουσες» («interesting age» η πιο γνωστή αγγλική του απόδοση). Ακούγεται σαν ευχή, αποτελεί, όμως, κατάρα. Οι ενδιαφέρουσες στιγμές κρύβουν μέσα τους πόνο, θλίψη, δυστυχία. Το ρητό αυτό έγινε ευρέως γνωστό στη Δυσή κατά τον 20ο αι. και καταγράφεται στο περιοδικό «Proceedings of the Academy of Political Science» του 1939. Σημειώνω τη χρονολογία: 1939...

Ο κορονοϊός και το κοινωνικό κατασκεύασμα της ρητορείας της «ισότητας»

Είναι μια περίοδος παράξενη. Αυτό, νομίζω, δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς. Έχει το περιεχόμενο και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που θα της χαρίσουν μια θέση στα περίφημα μελλοντικά βιβλία της Ιστορίας. Είναι μια περίοδος που προέχει η ευθύνη, που είναι αναγκαία η κοινωνική συνείδηση. Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά διαμορφώνουν και τη στάση του υπεύθυνου ανθρώπου και εγγυώνται μια συλλογική αντιμετώπιση του αόρατου και ασαφούς στον προσδιορισμό εχθρού. Έτσι λοιπόν, το «Μένουμε Σπίτι» αποτελεί μάλλον μια συλλογική αναγκαιότητα.

Ωστόσο, σε περιόδους κατά τις οποίες ανατρέπεται εκ θεμελίων κάθε κοινωνική σταθερά και απορρυθμίζεται η κοινωνική λειτουργία οι ανισότητες γίνονται ακόμα εμφανέστερες. Ο πρωθυπουργός στο διάγγελμά του έκανε λόγο για το ότι «απέναντι στον κορονοϊό είμαστε όλοι ίσοι». Η επίκληση της ισότητας είναι ένα ρητορικό κατασκεύασμα που εξασφαλίζει για την ώρα την υποστήριξη των –πρωτοφανών για τις δυτικές κοινωνίες αλλά απαραίτητων στο πλαίσιο της κοινωνικής συνθήκης που βιώνουμε- μέτρων εγκλεισμού και περιορισμού των κοινωνικών ελευθεριών. Θολώνει, όμως, τα νερά για τις αντικειμενικές δυσκολίες που θα βιώσει ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των συμπολιτών μας. Και αποκρύπτει τις νέες ανισότητες που θα προκύψουν την ημέρα που «θα έχουμε κερδίσει τη μάχη».