Είναι ένα ιστορικό σταυροδρόμι. Δύσκολα μπορεί κανείς να μην το δει, μόνο αν κλείνει εθελότυφλα τα μάτια του. Είναι σαν όλες οι δυνάμεις του κόσμου να συλλειτουργούν με σκοπό την αναδιάταξή του. Ένα μοντέλο του χάους. Έχει ξανασυμβεί στο παρελθόν, χώρες να αποσυντίθενται, ηγεσίες κραταιών δυνάμεων να παραπαίουν, άλλες να εκφυλίζονται και νέες συμμαχίες (έστω, πρόσκαιρες λυκοφιλίες) να διαμορφώνονται. Μια εισερχόμενη μεταβλητή και όλα κλυδωνίζονται.
Είναι αυτό το ιδανικό σκηνικό αναδιαμόρφωσης του κόσμου; Ναι και όχι. Λείπουν δύο βασικά συστατικά για να συντελεστεί. Το ένα είναι να ξεφύγει μια κατάσταση από τη φαινομενική προβλεψιμότητα και τον έλεγχο. Το δεύτερο είναι η στάση του ανθρώπου, κυρίως σε επίπεδο ηγεσίας. Αλλά, μιας και για πρώτη φορά στην ιστορία κυρίαρχο πολιτικό μοντέλο είναι αυτό της δημοκρατίας που δίνει δύναμη στον πολίτη, είναι μεγάλος ο ρόλος του πολίτη των δυτικών δημοκρατιών.
Σύμφωνα με τις Πατρίδες του Timothy Garton Ash, ζούμε στον μεταπολεμικό κόσμο. Ή, ακριβέστερα, ζούσαμε, μέχρι την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία που διέταξε ο Πούτιν το 2022. Ήταν το τέλος των ψευδαισθήσεων για τον δυτικό κόσμο. Τα σημάδια που οδηγούσαν προς αυτό ήταν εμφανή από το 2014 – και νωρίτερα. Η ανάγνωσή τους άργησε. Είναι πιο όμορφο να δημιουργείς μια πλάνη και να ζεις σε αυτήν. Εδώ λοιπόν, στην Ουκρανία, είναι η παράμετρος που μπορεί να θέσει σε κίνηση την αναδιαμόρφωση του κόσμου.
Η Δύση για πρώτη φορά τίθεται ενώπιον εξελίξεων που δεν προκάλεσε και, για την ώρα, φαίνεται ότι αδυνατεί να τις ελέγξει. Είχαν ήδη προηγηθεί κρίσεις που την κλόνισαν, καμπανάκια που δεν άκουσε. Η οικονομική κρίση, το Brexit, η διαχείριση της πανδημίας: όλα αυτά ισχυροποίησαν λαϊκιστικές αντιδυτικές πολιτικές δυνάμεις στο εσωτερικό της, οι οποίες μπορεί να αναδειχθούν μελλοντικά σε πέμπτη φάλαγγα.
Μιλώντας για τη «Δύση», αυτή δεν είναι ένα γεωγραφικό συνεχές. Είναι μια πολιτισμική κατάσταση και μια πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα. Αυτές δεν είναι δεδομένες. Ο Fukuyama έχει πανηγυρικά διαψευστεί.
Η Δύση είναι το σπουδαιότερο πολιτικό και κοινωνικό επίτευγμα στην ανθρώπινη ιστορία. Ποτέ στο παρελθόν και σε άλλο πλαίσιο διακυβέρνησης ο άνθρωπος δεν απόλαυσε την ελευθερία που σήμερα απολαμβάνει, δεν είχε τις διαθέσιμες επιλογές, την πρόσβαση στην πληροφορία και στην επιστημονική γνώση που σήμερα έχει. Ποτέ στο παρελθόν καμία κοινωνία δεν είχε την πολιτισμική και εθνοτική ποικιλότητα που έχει ο δυτικός κόσμος και ποτέ δεν είχε τόσο απελευθερωθεί η έκφραση της σεξουαλικότητας. Και, το σημαντικότερο ίσως, ποτέ η ελευθερία, η ειρήνη, η δημοκρατία δεν θεωρούνταν τόσο δεδομένες όσο είναι σήμερα για τους millennials και τους νεότερους. Δεν ισχυρίζομαι ότι η Δύση είναι ιδανικό κατασκεύασμα, ούτε επιχειρώ μια αγιοποίησή της. Γράφω αυτό που γράφω: είναι το καλύτερο ιστορικά κατασκεύασμα, παρά τα πολλά λάθη και τις δομικές της αδυναμίες. Στόχος, όμως, είναι το «καλύτερο» να γίνει ακόμα καλύτερο, όχι να αποδομηθεί.
Ανέφερα ότι δεν είναι μια δεδομένη πραγματικότητα. Όντως, βλέπουμε την ηγέτιδα δύναμη της Δύσης να αποστασιοποιείται, να υιοθετεί πρακτικές που δεν συνάδουν θεσμικά και πολιτισμικά με το ίδιο της το παρελθόν. Είναι μια ισχυρή διακύμανση αυτή, ένα θορυβώδες ξυπνητήρι. Βλέπουμε επίσης σε πολλές χώρες να ισχυροποιούνται κόμματα εθνικιστικά, ξενοφοβικά, λαϊκιστικά. Αυτά δεν συμβαίνουν ερήμην των δυτικών πολιτών, αλλά προκαλούνται από αυτούς. Τα αίτια πολλά: η αλαζονεία των ηγετών που τους απομάκρυνε από τη λαϊκή βάση, η επίγνωση της πολιτικής κακοδιαχειρίσης και της διαφθοράς, η αίσθηση της ματαίωσης των ονείρων των πολιτών, πολλά από τα οποία καλλιεργήθηκαν λόγω της καταναλωτικής φύσης των κοινωνιών μας, όπως και ο συνεπακόλουθος φθόνος. Και άλλα πολλά… Φυσικό επόμενο η επίρριψη ευθυνών: πρώτος στόχος ο αυτονόητος, οι πολιτικές ηγεσίες.
Δίκαιο και λογικό. Ωστόσο, είναι επαρκές αίτιο για τη στροφή σε δυνάμεις αποδομητικές; Είναι αλήθεια ότι μεγαλώσαμε με την πεποίθηση ότι η δυτικού τύπου δημοκρατία είναι κάτι το δεδομένο, πεποίθηση πρόσφορη για το παράσιτο της απάθειας, της εκ του ασφαλούς κριτικής, της απαξίωσης, της άκριτης δυσφήμισης. Αυτά επέφεραν τη ρητορική της αποδόμησής της ως πολιτικού κατασκευάσματος άξιου να γκρεμιστεί.
Φτάνουμε στον πολίτη. Δεν είναι γόνιμη η μηδενιστική, η ισοπεδωτική κριτική. Και αυτό είναι ευθύνη του πολίτη της δημοκρατίας. Τα αποτελέσματα τα βλέπουμε στις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη ακούμε τα ξυπνητήρια. Είναι αρκετά ισχυρά; Τ0 2027 και το 2029 (εκλογές σε Πολωνία, Γαλλία, Γερμανία, Αγγλία) είναι έτη ορόσημα. Βέβαια, ας έχουμε κατά νου και το απρόβλεπτο, κινητήριος δύναμη της ιστορίας και αυτό, που μπορεί να προκύψει νωρίτερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου