Ένα τετράγωνο, λίγο κάτω από την Κολιάτσου

Το τετράγωνο. Νομίζω λίγοι είναι αυτοί που θα εντάξουν την έννοια «τετράγωνο» σε αυτές που σκαλίζουν την ψυχοσυναισθηματική υπόσταση του ανθρώπου, πυροδοτούν τη φαντασία ή, έστω, κινητοποιούν κάποια διαδικασία συνειρμική. Το τετράγωνο στην ευκλείδεια γεωμετρία είναι το σχήμα που είναι ορθογώνιο και ρόμβος ταυτόχρονα, ίσως το πιο αυστηρό σχήμα που μπορεί να σχηματοποιήσει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Το τετράγωνο είναι και η δεύτερη δύναμη στα μαθηματικά, συνώνυμη με την δυνατότητα πολλαπλασιασμού ενός όρου επί του εαυτού του, έννοια αυστηρή επίσης. Ο δε τετραγωνισμός του κύκλου αποτελεί το αιώνιο άλυτο μαθηματικό πρόβλημα, πρόβλημα δεσμευόμενο στην ίδια την αυστηρότητα των συστατικών του στοιχείων. Με λίγα λόγια, η έννοια «τετράγωνο» αντανακλά ίσως ό,τι πιο στατικό, σαφές και ακριβές μπορεί να υπάρχει στη φύση. Ό,τι πιο λογικά καθορισμένο. Η τετράγωνη λογική, το λογικό τετράγωνο.

Για όλους όσοι μένουμε στα αστικά κέντρα, η έννοια τετράγωνο αντανακλά κάτι πιο καθημερινό και, δυστυχώς, πρακτικό, καθώς τα «τετράγωνα» είναι αυτά που συνθέτουν την ίδια την ζωή της πόλης. Τα αστικά τετράγωνα οριοθετούν και προσδιορίζουν ό,τι υπάρχει, κινείται, κατοικεί, εργάζεται, υπάρχει σε μια πόλη. Ταυτόχρονα, μέσα σε αυτά θα βρούμε και ό,τι αναπνέει και χάνει την ανάσα του, ό,τι ελπίζει και απελπίζεται, ό,τι αισθάνεται και χάνεται, ό,τι ζει και πεθαίνει μέσα στην πόλη. Τη δεύτερη διάσταση του τετραγώνου σπάνια τη θυμόμαστε. Τα τετράγωνα είναι χωροταξικά προσδιορισμένες οικοδομικές οντότητες, πολύβουες, γεμάτες ενέργεια στο εσωτερικό τους, με ιστορίες που περιχαρακώνονται στη μονάδα ή το μικρό σύνολο που άμεσα αφορούν ή αλληλεπιδρούν με τις άλλες. Μέσα στο αστικό οικοδομικό τετράγωνο ισχύει συνήθως το αξίωμα πως «δεν ξέρεις ποιος μένει δίπλα σου», κάτι που δημιουργεί ακόμα περισσότερα, μικρά σε έκταση και ισχύ, πεδία ενέργειας. Αυτά για τα εσωτερικό των αστικών τετραγώνων. 

Και μια κουβέντα για τη Μακεδονία

Στο ένατο βιβλίο των Ιστοριών του ο Πολύβιος πραγματεύεται τον αγώνα λόγων του Λυκίσκου με το Χλαινέα προς τους Σπαρτιάτες, μετά τη σύμπραξη των Αιτωλών με τους Ρωμαίους (212-211 π.Χ.). Ο Αιτωλός Χλαινέας βάλλει κατά της μακεδονικής δύναμης και του τότε ηγέτη της Φίλιππου Ε’, ψέγοντας τον ηγεμονικό της ρόλο στον ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι η μακεδονική δυναστεία έγινε η αρχή της δουλείας για τους Έλληνες από την εποχή του Φίλιππου του Β’ και, φυσικά, του Αλέξανδρου. Οι δε διάδοχοι του Αλέξανδρου φαίνονται να διαιωνίζουν τη δουλεία αυτή ή, έστω, να έχουν αυτήν την επιδίωξη (9.28.1 και 9.29.1). Ο Χλαινέας παρουσιάζει τους Μακεδόνες ως εχθρούς για τους υπόλοιπους κατοίκους του ελλαδικού χώρου, ως εισβολείς και κατακτητές. Ο Ακαρνάνας Λυκίσκος, όμως, διαφοροποιείται. Αφού ονομάζει τους Ρωμαίους ως κοινό κίνδυνο για τον ελλαδικό χώρο (9.32.11), αναφέρεται στο λυτρωτικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι Μακεδόνες στο παρελθόν κατά την περσική απειλή (9.34.3), για να καταλήξει στο ρόλο που έχουν πλέον αποκτήσει ως κοινό για όλους τους Έλληνες «πρόφραγμα» των έξωθεν του ελλαδικού χώρου απειλών (9.35.3). Οι Μακεδόνες είναι ομόφυλοι, ενώ ο κίνδυνος της δουλείας για όλη την Ελλάδα προερχόταν από τους αλλόφυλους Ρωμαίους, με τους οποίους είχαν συμμαχήσει οι Αιτωλοί (9.37.7 και 9.38.9).