Η 28η Οκτωβρίου και η «ελληνικότητα» εν έτει 2018

Οι ημέρες μνήμης είναι ημέρες αναστοχασμού, ημέρες περισυλλογής, ημέρες ευθύνης και –γιατί όχι;- συνειδητοποίησης. Καθώς ο άνθρωπος είναι ον φύσει συλλογικό, που βρίσκει την πληρότητά του μέσα στη συνύπαρξη, η διαδικασία αυτή μπορεί να βρει ένα κάποιο νόημα μόνο μέσα από την τοποθέτηση του ατόμου στο πλαίσιο του (κοινωνικού) συνόλου. Η εθνική επέτειος της 28ης Οκτωβρίου δεν διαφεύγει από αυτό το πλαίσιο ερμηνείας. Και αυτή, όπως και κάθε επέτειος, είναι συνδεδεμένη με κάποιας μορφής μεγαλείο, ένα μεγαλείο που νοείται σε επίπεδο συλλογικό. Απλώς, παραφράζοντας αρκετά τον Νίτσε, σε ένα τέτοιας φύσης και σύστασης επίπεδο είναι πολύ πιθανό να εμφανιστεί και η παράνοια –ο Νίτσε τη θεωρούσε μάλλον κανόνα.

Γιατί «για όλα φταίνε οι Εβραίοι» και άλλες πτυχές της παλαβομάρας των καιρών μας

Δεν πάει πολύς καιρός από τότε που, καθισμένος στο γραφείο και χαζεύοντας (κυριολεκτικά μάλλον) στο Facebook αργά το βράδυ μετά από πολύωρη εργασία, το μάτι μου έπεσε στην ανάρτηση ενός φίλου από τα παλιά και, πλέον, διαδικτυακού φίλου: «Ο Μπεν Σαλόμ ή αλλιώς Ελευθέριος Βενιζέλος: όλη η αλήθεια». Η εν λόγω ανάρτηση συνοδευόταν από ένα συνοδευτικό εισαγωγικό σημείωμα: «διαβάστε το, αν έχετε χρόνο, περιέχει πολλές αλήθειες». Ήταν βράδυ, όμως, οπότε το κείμενο αυτό μπήκε –πιο πολύ από παρορμητική περιέργεια ή περίεργη παρόρμηση, δεν ξέρω ακριβώς- στους σελιδοδείκτες.

Αν είχε φαντασία ο κ. Γαβρόγλου, θα το ονόμαζε “educatio delenda est” (η παιδεία πρέπει να καταστραφεί)…

Το πρώτο λάθος που κάνει κανείς, όταν προσπαθεί να κρίνει ή να αξιολογήσει μια κατάσταση, μια αλλαγή, μια πραγματικότητα –όσο ο όρος αυτός ευσταθεί-, είναι πως εκκινεί βασιζόμενος στο αξίωμα ότι η δική του γνώμη είναι και η σωστή ή ότι αυτή, έστω, αφορά την ευρεία κοινωνία. Το δεύτερο λάθος είναι ότι προχωρά στη διαδικασία αυτή γενικεύοντας ως κοινωνική τη δική του –ατομική και υποκειμενική- αφετηρία σκέψης. Τα δύο αυτά λάθη, στη φύση τους αναπόφευκτα, συνθέτουν τη βάση διεξαγωγής πολλών διαλόγων.

Ένας διάλογος μόλις ολοκληρώθηκε και ήταν από αυτούς που δικαιωματικά διεκδικούν το χαρακτηρισμό του «σημαντικού», καθώς αφορούσε την παιδεία (ντρεπόμαστε ακόμα να την ονομάσουμε, και επίσημα, «εκπαίδευση»), δηλαδή τη βάση της κοινωνίας, το σπόρο του μέλλοντος και ούτω καθ’ εξής. Είμαστε σε μια εποχή που το συναισθηματικό λεξιλόγιο πρέπει να σωπάσει, κατά πώς φαίνεται, για να προταχθεί ο ορθολογισμός. Παρά τις αρχικές μου διαπιστώσεις, δηλώνω φυσική αδυναμία να κρίνω με αφετηρία διάφορη της δικής μου σκέψης και τοποθέτησης την πρόσφατη περί μεταρρύθμισης ανακοίνωση του κ. Γαβρόγλου. Η αδυναμία αυτή απορρέει και από τον κοινωνικό μου ρόλο, αυτόν του φιλολόγου στις κατάπτυστες, κατά τον Υπουργό αλλά και άλλους απερχόμενους αρμόδιους, δομές παραπαιδείας.

Στην Αράδαινα για μια κουδούνα. Στη Συρία γιατί;

Τον Αύγουστο ο κόσμος δεν ασχολείται ιδιαίτερα με τις «ειδήσεις». Αποζητούν, όσοι είναι τυχεροί, κάποια διέξοδο από την καθημερινότητά τους, η οποία γίνεται διαρκώς και πιο απαιτητική, πιο εντατική, πιο κουραστική. Είναι πιθανόν  και ο ίδιος ο Ουμπέρτο Έκο να μας επέτρεπε να ερμηνεύσουμε το γνωστό του απόφθεγμα κατά τον τρόπο αυτό. Και μπορεί ο κόσμος να μην κυνηγά την «είδηση» τον Αύγουστο, σίγουρα, όμως, κυνηγά την εμπειρία. Και η εμπειρία μπορεί να κρύβεται παντού, οπότε καλό είναι να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά.

Αναζητώντας «προδότες» στο όνομα της Severna Makedonja

H συμφωνία για το Μακεδονικό ζήτημα είναι πλέον προ των πυλών της Ιστορίας και μένει πλέον να φανεί αν θα τις διαβεί οριστικά, ώστε ένα χρόνιο πρόβλημα να επιλυθεί και επίσημα. Είναι λογικό ένα θέμα όπως αυτό, που υπερβαίνει αξιακά και ιστορικά τα όρια της πολιτικής και της διπλωματίας, να προκαλεί προβληματισμούς και συναισθηματικές εξάρσεις. Οι λόγοι είναι πολλοί και χιλιοειπωμένοι, τόσο που η αναπαραγωγή τους φαντάζει άσκοπη.

Ο κύριος Κατσίκης στην εποχή του «κενού σημαίνοντος»

«Οι θιασώτες της ομοφυλοφιλίας λένε ότι η αγάπη δεν έχει σύνορα. Φυσικά και δεν έχει σύνορα. Το ζήτημα όμως είναι το πού κατευθύνεται (…). Η αγάπη ενός πατέρα προς την κόρη, αγάπη που είναι διαφορετική της πατρικής, είναι έγκλημα (…). Η αγάπη στην παιδοφιλία είναι έγκλημα, γιατί να είναι διαφορετικό η αγάπη στην ομοφυλοφιλία»; Τάδε έφη από βήματος Βουλής ο κύριος Κατσίκης των ΑΝΕΛ στις 8/5/2018, κατά τη συζήτηση για την αναδοχή παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια. Την επόμενη ημέρα, όμως, ανασκεύασε, προφανώς κατόπιν υποδείξεων: «Μίλησα για το πόσο αθώα είναι η αγάπη, δεν είπα ότι ομοφυλόφιλος είναι σαν τον παιδόφιλο. Ο παιδόφιλος είναι εγκληματίας. Δεν είπα ότι είναι εγκληματίας ο ομοφυλόφιλος». Κρατάω από την πρωταρχική του δήλωση το εξής απόσπασμα: «Η αγάπη στην παιδοφιλία είναι έγκλημα, γιατί να είναι διαφορετικό ή αγάπη στην ομοφυλοφιλία», όπου και φαίνεται με σαφήνεια η ταύτιση της ομοφυλοφιλίας με την παιδοφιλία με κοινό παρονομαστή και των δύο την εγκληματική φύση της αγάπης αυτής. Δεν υπάρχει καμία ασάφεια εδώ, αλλά ένα καθαρό νόημα. Η διορθωτική δήλωση μάλλον περιττεύει, καθώς ανταποκρίνεται σε ένα πιθανό εκφώνημα τελείως διαφορετικής πρόθεσης που δεν πραγματώθηκε ποτέ.

Τιμής ένεκεν...

Ξαφνικά η πόρτα άνοιξε. Ο διευθυντής μπήκε στο δωμάτιο. Τώρα που το ξαναθυμάμαι, τίποτα δεν συνέβη ξαφνικά. Η άφιξή του ήταν αναμενόμενη. Ο ασθενής ήταν φίλος του, από τα φοιτητικά ακόμα χρόνια, και, πλέον, υποδιευθυντής στο νοσοκομείο. Ένα σκαλί κάτω στην ιεραρχία, μια ιεραρχία που συμπληρώνει στον απόλυτο βαθμό την αίσθηση του χρέους που πηγάζει τόσο από το λειτούργημα, όσο και από μια μακροχρόνια και ειλικρινή φιλία. Ωστόσο, ο κ. Τσουρής θέλει τα πάντα να γίνονται –ή να μοιάζουν, έστω, ότι γίνονται- ξαφνικά. Ειδικά αυτά, στα οποία ο ίδιος μπορεί να διεκδικήσει το ρόλο του επί σκηνής πρωταγωνιστή. Έχει, άλλωστε, η παρουσία του κάτι το θεατρικό.

-Καλημέρα, Τζιμάκο.

 Ναι, ο υποδιευθυντής του νοσοκομείου μπορεί να λέγεται και Τζιμάκος, ειδικά όταν είναι ασθενής και τον προσφωνεί ένας παλιόφιλος. Κάπου εκεί χάνεται η αίγλη του αξιώματος, περισσεύει άλλωστε.

-Αισθάνεσαι καλύτερα σήμερα;

- Καλύτερα, έχω ανακτήσει τις δυνάμεις μου, αλλά έχω πυρετό. Για την ακρίβεια το πρωί ανέβηκε στο 39 και πάλι. Τώρα φαίνεται να υποχωρεί.

                Αυτή η αναφορά του ασθενή στον πυρετό ήταν η καλύτερη αφορμή για τον κ. Τσουρή. Κοίταξε φευγαλέα τον περίγυρό του, τους επισκέπτες  του κ. Γκίκα. Όλα τα βλέμματα ήταν στραμμένα πάνω του, περίμεναν την απάντησή του. Χωρίς αγωνία, μάλλον με μια λογική αμηχανία που δημιουργείται, όταν ένας γιατρός θα πάρει το λόγο για να απαντήσει στον ασθενή.

"Κάνεις λες και οι μαύροι είναι το μέλλον του μπάσκετ"

O coach Don Haskins

     Ήταν 19 Μαρτίου του 1966 στο Maryland’s Cole Field House. Αντίπαλοι ήταν οι φημισμένοι Wildcats του Kentucky, με coach τον ήδη θρυλικό Adolph Rupp, και οι άσημοι Texas Western Miners, μια σταχτοπούτα του θεσμού, με coach τον τότε άγνωστο Don Haskins. Ήταν ο τελικός του NCAA (του κολεγιακού πρωταθλήματος μπάσκετ των ΗΠΑ), μια γιορτή του «ορθόδοξου», του «επιστημονικού» μπάσκετ. Το κοινό εκστασιασμένο, οι επίσημοι φορούσαν τα καλά τους, οι διαιτητές έτοιμοι, οι μαζορέτες στη θέση τους, οι δημοσιογράφοι με τα μικρόφωνα και τις γραφίδες ανά χείρας. Η εικόνα ειδυλλιακή. Αλλά, στάσου, ναι… Ήταν όλοι τους λευκοί. Όλοι; Ναι, μέχρι να εμφανιστούν στο γήπεδο οι Miners.  Στην παρουσίαση των ομάδων το κοινό μούδιασε, κάτι στην ομοιομορφία ράγισε. Η αναγγελία των αρχικών πεντάδων ήταν ένα σοκ. Οι Miners παρέτασσαν 5 μαύρους παίχτες: Bobby Joe Hill, David Lattin, Orsten Artis, Harry Flournoy, Willie Worsley, ενώ στον πάγκο κάθονταν, μαζί με 4 λευκούς και ένα Μεξικανό, οι Willie Cager και Nevil Shed. Όλοι παιδιά από τα γκέτο, από τα playgrounds και από μικρότερα κολέγια που έβλεπαν το ταλέντο τους να βυθίζεται κάτω από το βάρος του ρατσισμού, της μισαλλοδοξίας και να κρύβεται στο βαθύ σκοτάδι που επικρατούσε. Ήταν, όμως, παιδιά διψασμένα και είχαν μόλις φτάσει στην πηγή. Η εικόνα έμοιαζε προκλητική, σχεδόν ύβρις. Στον τελικό του κολεγιακού μπάσκετ ομάδα με 5 μαύρους; Μα, σε όλο το Νότο μόνο τρεις ομάδες είχαν μαύρους και αυτός ο κερατάς έβαλε πέντε και μάλιστα βασικούς; Η αλήθεια ήταν ότι ο Don Haskins το είχε ξανακάνει. Συνήθως έπαιζε με 3 μαύρους «πενταδάτους». Εκείνη την ημέρα, όμως, ξεπέρασε κάθε όριο.

Ένα τετράγωνο, λίγο κάτω από την Κολιάτσου

Το τετράγωνο. Νομίζω λίγοι είναι αυτοί που θα εντάξουν την έννοια «τετράγωνο» σε αυτές που σκαλίζουν την ψυχοσυναισθηματική υπόσταση του ανθρώπου, πυροδοτούν τη φαντασία ή, έστω, κινητοποιούν κάποια διαδικασία συνειρμική. Το τετράγωνο στην ευκλείδεια γεωμετρία είναι το σχήμα που είναι ορθογώνιο και ρόμβος ταυτόχρονα, ίσως το πιο αυστηρό σχήμα που μπορεί να σχηματοποιήσει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Το τετράγωνο είναι και η δεύτερη δύναμη στα μαθηματικά, συνώνυμη με την δυνατότητα πολλαπλασιασμού ενός όρου επί του εαυτού του, έννοια αυστηρή επίσης. Ο δε τετραγωνισμός του κύκλου αποτελεί το αιώνιο άλυτο μαθηματικό πρόβλημα, πρόβλημα δεσμευόμενο στην ίδια την αυστηρότητα των συστατικών του στοιχείων. Με λίγα λόγια, η έννοια «τετράγωνο» αντανακλά ίσως ό,τι πιο στατικό, σαφές και ακριβές μπορεί να υπάρχει στη φύση. Ό,τι πιο λογικά καθορισμένο. Η τετράγωνη λογική, το λογικό τετράγωνο.

Για όλους όσοι μένουμε στα αστικά κέντρα, η έννοια τετράγωνο αντανακλά κάτι πιο καθημερινό και, δυστυχώς, πρακτικό, καθώς τα «τετράγωνα» είναι αυτά που συνθέτουν την ίδια την ζωή της πόλης. Τα αστικά τετράγωνα οριοθετούν και προσδιορίζουν ό,τι υπάρχει, κινείται, κατοικεί, εργάζεται, υπάρχει σε μια πόλη. Ταυτόχρονα, μέσα σε αυτά θα βρούμε και ό,τι αναπνέει και χάνει την ανάσα του, ό,τι ελπίζει και απελπίζεται, ό,τι αισθάνεται και χάνεται, ό,τι ζει και πεθαίνει μέσα στην πόλη. Τη δεύτερη διάσταση του τετραγώνου σπάνια τη θυμόμαστε. Τα τετράγωνα είναι χωροταξικά προσδιορισμένες οικοδομικές οντότητες, πολύβουες, γεμάτες ενέργεια στο εσωτερικό τους, με ιστορίες που περιχαρακώνονται στη μονάδα ή το μικρό σύνολο που άμεσα αφορούν ή αλληλεπιδρούν με τις άλλες. Μέσα στο αστικό οικοδομικό τετράγωνο ισχύει συνήθως το αξίωμα πως «δεν ξέρεις ποιος μένει δίπλα σου», κάτι που δημιουργεί ακόμα περισσότερα, μικρά σε έκταση και ισχύ, πεδία ενέργειας. Αυτά για τα εσωτερικό των αστικών τετραγώνων. 

Και μια κουβέντα για τη Μακεδονία

Στο ένατο βιβλίο των Ιστοριών του ο Πολύβιος πραγματεύεται τον αγώνα λόγων του Λυκίσκου με το Χλαινέα προς τους Σπαρτιάτες, μετά τη σύμπραξη των Αιτωλών με τους Ρωμαίους (212-211 π.Χ.). Ο Αιτωλός Χλαινέας βάλλει κατά της μακεδονικής δύναμης και του τότε ηγέτη της Φίλιππου Ε’, ψέγοντας τον ηγεμονικό της ρόλο στον ελλαδικό χώρο. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι η μακεδονική δυναστεία έγινε η αρχή της δουλείας για τους Έλληνες από την εποχή του Φίλιππου του Β’ και, φυσικά, του Αλέξανδρου. Οι δε διάδοχοι του Αλέξανδρου φαίνονται να διαιωνίζουν τη δουλεία αυτή ή, έστω, να έχουν αυτήν την επιδίωξη (9.28.1 και 9.29.1). Ο Χλαινέας παρουσιάζει τους Μακεδόνες ως εχθρούς για τους υπόλοιπους κατοίκους του ελλαδικού χώρου, ως εισβολείς και κατακτητές. Ο Ακαρνάνας Λυκίσκος, όμως, διαφοροποιείται. Αφού ονομάζει τους Ρωμαίους ως κοινό κίνδυνο για τον ελλαδικό χώρο (9.32.11), αναφέρεται στο λυτρωτικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι Μακεδόνες στο παρελθόν κατά την περσική απειλή (9.34.3), για να καταλήξει στο ρόλο που έχουν πλέον αποκτήσει ως κοινό για όλους τους Έλληνες «πρόφραγμα» των έξωθεν του ελλαδικού χώρου απειλών (9.35.3). Οι Μακεδόνες είναι ομόφυλοι, ενώ ο κίνδυνος της δουλείας για όλη την Ελλάδα προερχόταν από τους αλλόφυλους Ρωμαίους, με τους οποίους είχαν συμμαχήσει οι Αιτωλοί (9.37.7 και 9.38.9).

Ο μοναδικός και ο δρόμος του

Μια καλή μέθοδος, λένε, για να βγάλεις συμπέρασμα για την καθημερινότητα και την κοινωνική πραγματικότητα είναι να αθροίσεις επιμέρους παραδείγματα. Κάτι σαν μια μέθοδος επαγωγική. Και, κάποιες φορές, όσο πιο τυχαία είναι αυτά τα παραδείγματα, τόσο το καλύτερο. «Be unique» ήταν ένα σλόγκαν που αντίκρισα σε μια εταιρεία ρούχων, «What if you simply devoted this year to loving yourself more?» ήταν μια προτροπή από μια ανάρτηση στο Instagram, η προσφορά ενός χώρου απομόνωσης από τον αστικό περίγυρο ήταν το κεντρικό θέμα μιας έκθεσης καλλιτεχνών που πρόσφατα επισκέφτηκα. Περιτύλιγμα όλων αυτών οι ευχές, μιας που είμαστε ακόμα στην αυγή της νεογέννητης χρονιάς, με περιεχόμενο ξεκάθαρα ατομικό «τον εαυτό σου να προσέχεις», «αγάπα τον εαυτό σου», «ο εαυτός σου πάνω από όλα». Κανείς δεν αμφισβητεί την –αυτονόητη- ανάγκη να προσέξει, να φροντίσει, να περιποιηθεί ο καθένας τον εαυτό του. Αλλά αυτή η, λανθάνουσα ακόμα, αναβίβαση της ατομικότητας σε αυταξία τείνει να αποτελέσει μια ακόμα προβληματική πτυχή της εποχής μας. Ο εγκλωβισμός στον εαυτό μας, κάποτε κατακριτέος ως φανέρωμα προβληματικής συμπεριφοράς, τώρα γίνεται μέσο (αυτό)προβολής. Η ανάδειξη του ιδανικού της αυτάρκους μονάδας.